آيا حيوانات هم نظير انسان حشر دارند؟
از آيات قرآن استفاده مي شود كه نه تنها انسان و حيوانات محشور مي‌شوند بلكه آسمانها، زمين ، آفتاب، ماه، ستارگان، سنگها، بتها، طلا و نقره‌اي كه اندوخته شده، همه محشور خواهند شد.
نكته: قرآن كريم درخصوص اين گونه موجودات تعبير به حشر نفرموده وليكن چنين فرموده است:1
(يوم تبدل الارض غير الارض و السموات و… ) ابراهيم / 48 ( و جمع الشمس و القمر) قيامت /9
انبياء / 99 ، آل عمران / 55 و…
در قرآن كريم، در دو آيه به حشر حيوانات اشاره شده است.
انعام / 38 (و ما من دابّه في الارض و لا طائر يطير بجناحيه الاّ امم امثالكم ما فرّطنا في الكتاب من شيء ثم الي ربّهم يحشرون) انعام/38
تكوير / 5 (و اذا الوحوش حشرت)
منظور از وحوش در اين آيه چیست؟
1.حيوانات وحشي و انسانها در قيامت در كنار هم قرار مي‌گيرند.
2. منظور از وحوش، انسانهاي وحشي و متمرد باشد كه با دين و عقل و قانون سر ستيز داشته و همواره به حدود و حقوق ديگران تجاوز مي‌كنند. آنها درقيامت به تناسب اعمالشان به شكل حيوانات وحشي محشور مي شوند.2
علامه طباطبايي رضوان الله تعالي عليه ذيل آيه‌ ي 38 انعام مطالب گران‌بهايي درباره حشر حيوانات آورده كه‌ حاكي از قدرت بالاي علمي ايشان است. چنانكه سيري كه ايشان براي پاسخ دادن به اين سوال طي كرده‌اند، مي‌توان گفت كه در تفاسير ديگرمشاهده نمي‌شود.
در ذيل سعي شده است مطالب ايشان به طور كامل ذكر شود اما در برخي ازمطالب تلخيصي صورت گرفته، با درنظر گرفتن اين نكته كه به هدف اصلي مولف خللي وارد نشود.

ادامه »

بحث درباره قلمرو معاد، از بحث های مهم در زمینه معادشناسی به شمار می رود، پرسش این است که آیا معاد اختصاص به انسان و جن و ملائکه دارد یاعلاوه بر آن ها شامل موجودات دیگر مانند حیوان و گیاه و جماد، آسمان و زمین و پدیده های دیگر نیز می شود؟

نوشتار حضرت آیت الله سبحانی که با استناد به آیاتی از قرآن وضعیت و سرنوشت جمادات، جانداران و حیوانات را در قیامت بررسی کرده است تقدیم می‌شود:

قلمرو معاد در قرآن

از آن جا که در حشر انسان در قیامت اختلافی وجود ندارد و دیدگاه قرآن در این باره روشن و مسلّم است، به ذکر شواهد قرآنی برای آن نیازی نیست. آنچه لازم است یادآوری شواهد قرآنی بر حشر موجودات دیگر است.

الف) حشر حیوانات

از جمله آیاتی که دلالت بر حشرخصوص حیوان می کند آیه زیر است: «و ما من دابّة فی الأرض ولا طائر یطیر بجناحیه إلاّ أُمم أمثالکم ما فرّطنا فی الکتاب من شیء ثمّ إلی ربّهم یحشرون». [1]

«هیچ جنبنده ای در زمین و هیچ پرنده ای که با دو بال پرواز می کند نیست مگر این که آن ها امت هایی مانند شما انسان ها هستند و مادر کتاب هیچ چیز را فروگذار نکردیم، سپس تمام حیوانات [همانند شما انسان ها] در قیامت به سوی پررودگارشان محشور می شوند».

«امت»، به هر گروهی که در امر واحدی مثل دین، زبان، آداب و رسوم زمان ومکان مشترکند گفته می شود اعم از این که این امر جامع، تسخیری یا اختیاری باشد.

حشر، در لغت جمع و گردآوری توأم با درهم شکستن و راندن است، و محشر، محل جمع کردن است. [2] روز حشر روز بعث و معاد است. [3]

حشر در اصطلاح، برانگیختن مردگان از قبور و گردآوری آنان در روز قیامت برای حساب رسی است. [4]

مفاد آیه شریفه آن است که حیوانات همانند انسان ها دارای امت می باشند اما این که همانندی در چیست، مفسران دیدگاه های متفاوتی ذکر کرده اند. [5] از جمله آن ها نیازمندی به خدا، تسبیح و ذکر پروردگار، زندگی اجتماعی و توالد و تناسل، تقدیر رزق و عمر و اجل و سعادت و شقاوت آن ها، حشر در قیامت و پاداش و کیفر. ولی می توان گفت از بارزترین موارد تشابه آن ها به انسان ها همان حشر در قیامت است که در پایان آن هم آمده است و بسیاری از مفسران نیز بدان تصریح کرده اند، یعنی «حیوانات همانند انسان ها دارای امت هستند و همانند انسان ها در رستاخیز محشور می شوند. از این رو معنای «إلی ربّهم یحشرون»، این خواهد بود که حیوانات بعد از مرگشان به سوی خدا محشور می شوند، همان گونه که بندگان خدا در قیامت به سوی پروردگارشان محشور می گردند. [6]

مؤیّد این معنی، ضمیر«هم» در «ربّهم» است که برای صاحبان عقل به کار می رود و مرجع آن در آیه «اُمم» است که همان جانداران و حیوانات است، و از بیان همانندی حیوانات با انسان ها استفاده می شود که حیوانات مانند انسان ها تا حدّی از شعور و آگاهی که مستلزم زندگی اجتماعی و تسبیح و ذکر و حشر به سوی خدا است برخوردارند، همان گونه که در داستان «سلیمان و مورچگان» و «ملکه سبا و هدهد» [7] آمده است، البته روشن است که لازمه حشر حیوانات و یا حسابرسی و پاداش و کیفر آنان این نیست که حیوانات در شعور و آگاهی با انسان ها مساوی باشند و تمام مدارج کمال روحی و معنوی را که انسان ها می توانند بپیمایند آن ها هم طی کنند، زیرا خود انسان ها هم در مراتب کمال روحی و معنوی و حساب و پاداش و کیفر با یکدیگر مساوی نیستند. بلکه همان گونه که علاّمه طباطبایی (رحمه الله) می نویسد: «اصل الملاک وهو الأمر الذی یدور علیه الرضا والسخط والاثابة والمؤاخذة موجودة فیهم» [8] ملاک اصلی و آن چیزی که محور و اساس رضا خدا و ناخشنودی اش و ثواب و عقابش می باشد در حیوانات یافت می شود. از این رو همان گونه که بیان شد، حشر به معنای «جمع کردن است قرینه «الی» در «إلی ربّهم» که بیان گر غایت و مقصد حرکت است، مقصود از حشر در این آیه، حشر و معاد، حیوانات است.

به این ترتیب حیوانات زمینی همچون بشر، بین خویش دارای انواعی هستند و مانند انسان به سوی خدا بازگشت می کنند و در نزد وی حضور می یابند.

آیه دیگری که می توان از آن حشر حیوانات را استنباط کرد آیه زیر است:

«و إذا الوحوش حشرت» [9]، آن گاه که حیوان های وحشی در قیامت گرد هم جمع می شوند.

«وُحوش» جمع وحش به معنای حیواناتی است که با انسان ها اُنس و اُلفت نمی گیرند مانند درندگان. [10]

«آلوسی» می نویسد: وحوش در این آیه تمام چهارپایان را دربرمی گیرد. [11]

از آن جا که آیه فوق در سیاق آیاتی است که حوادث روز قیامت را توصیف می کند همانند سؤال از دختران زنده به گور شده و گشودن نامه های اعمال و حوادث بعد از آن، این آیه ظهور در حشر حیوانات وحشی در قیامت دارد اگر چه دیدگاه مفسران درباره حوادث بعد از حشر آن ها متفاوت است. برخی بر این باورند که اگر حیوانات ستمی به یکدیگر کرده باشند در قیامت مجازات می شوند. [12] و به باور برخی دیگر بعد از حشر، آن ها را دوباره می میرانند و به خاک برمی گردانند [13] ولی در اصل حشر حیوانات، جمهور مفسران، هم عقیده اند. از این رو آیه شریفه همانند آیه 38 سوره انعام، ظهور در اصل حشر حیوانات دارد اگر چه درباره پاداش و کیفر و حوادث بعد از آن به طور قطع نمی توان سخن گفت. زیرا خدای تعالی در قرآن از آن ها پرده برداری نکرده است. [14]

ادامه »